Wybór między dżumą a mononukleozą?

Infekcje DNA-wirusami należącymi do herpeswirusów mogą powodować różne choroby (np. opryszczkę, cytomegalię czy mononukleozę), grają też rolę w etiologii niektórych nowotworów. Niemal wszyscy ludzie mają kontakt z wirusami z tej rodziny. Charakteryzują się one tym, że wywołują zakażenie latentne (utajone) – wirus utrzymuje się w komórkach gospodarza, niektóre jego geny ulegają ekspresji, ale nie produkuje zakaźnych wirionów. W odpowiednich warunkach infekcja może przejść w fazę ostrą, ale póki jest w fazie latentnej, przyjmuje się, że wirus nie wpływa na funkcjonowanie organizmu gospodarza. W Nature ukazała się jednak praca, która sugeruje, że utajona infekcja herpeswirusem może działać na gospodarza w nieoczekiwany sposób.

Na początku autorzy artykułu zajmowali się czymś zupełnie innym – badali rolę cytokin w kontrolowaniu nawrotów infekcji mysim gammaherpeswirusem 68, podobnym do ludzkiego patogena wirusa Epsteina-Barr. Ale w trakcie badań odkryli, że u myszy z utajonym zakażeniem tym wirusem wszystkie makrofagi – komórki zjadające patogeny i pokazujące ich białka limfocytom – były w podwyższonej gotowości bojowej, mimo, że tylko nieliczne zawierały wirusa. Ponieważ makrofagi bronią organizmu przed bakteriami, badacze postanowili sprawdzić, czy ich aktywacja związana z utajoną infekcją wirusową pomaga myszom bronić się przed bakteriami.

Naukowcy zarazili gryzonie bakterią Listeria monocytogenes, która u ludzi wywołuje listeriozę. I okazało się, że myszy, które kilka miesięcy wcześniej zostały zainfekowane herpeswirusem, dużo lepiej radziły sobie z bakterią. Ochronne działanie kontaktu z wirusem zanikało, jeśli miał on mutację, która uniemożliwia mu wejście w fazę utajoną. Podobne działanie miała infekcja innym herpeswirusem – mysim wirusem cytomegalii, przypominającym ludzkiego cytomegalowirusa. Jednak ani ludzki herpeswirus opryszczki, ani niespokrewniony z nimi RNA-wirus, który nie wchodzi w fazę latentną, nie pobudzały makrofagów i nie chroniły myszy przed bakteriami. Badacze postanowili sprawdzić, czy herpeswirusy chronią gryzonie także przed innymi patogenami. Tym razem myszom podano wirusa Zachodniego Nilu. Uśpiona infekcja herpeswirusem nie pomogła. Spróbowali więc innej bakterii. Padło na Yersinia pestis – bakterie wywołujące dżumę. I okazało się, że u myszy z latentną infekcją herpeswirusem Yersinia ledwo się rozmnaża.

Okazało się, że w przebiegu utajonej infekcji herpeswirusem myszy mają podwyższony poziom dwóch ważnych cytokin biorących udział w aktywacji makrofagów i ochronie przed zakażeniami bakteryjnymi – TNF-α i interferon-γ. Ten ostatni okazał się niezbędny do wystąpienia efektu ochronnego.

Niewykluczone, że taki związek między herpeswirusami a ich gospodarzem jest konserwowany ewolucyjnie. Ostatnio coraz więcej wyników badań sugeruje, że także u ludzi utajonej fazie infekcji herpeswirusami towarzyszy podwyższony poziom TNF-α i interferonu-γ związany z częstymi „przebudzeniami” wirusów, które jednak są zbyt słabe, by dawać objawy choroby. Może zatem również u ludzi działa podobny mechanizm i utajone infekcje wirusowe chronią nas przed niektórymi bakteriami. Jeśli tak jest, to ciekawe, które herpeswirusy i przed jakimi bakteriami….

Poza tym już wcześniej zakażenia herpeswirusami u ludzi wiązano z mniejszą zapadalnością na alergię (Nilsson i in. 2005), czyli znów kłania się hipoteza higieny – kontakt z patogenem reguluje pracę układu odpornościowego i chroni przed alergią czy chorobami autoimmunologicznymi. Wygląda na to, że ta regulacja odnosi się także do zwalczania innych infekcji.