Bądź jak szympans

Niedawno w PLOS Biology pojawiły się artykuły o współpracy i zachowaniach altruistycznych wśród szczurów i szympansów. Wcześniejsze obserwacje terenowe sugerowały, że szympansy pomagają sobie wzajemnie. Jednak nie wszyscy interpretowali takie zachowania jako przejawy altruizmu. Niektórzy zwracali uwagę na więzi między szympansami i na niewielkie koszty zachowań altruistycznych.

Niemiecka grupa badawcza postanowiła sprawdzić, jak to jest z tym altruizmem. Przyjrzeli się grupie szympansów, które urodziły się na wolności, ale miały już kontakty z ludźmi, oraz grupie półtorarocznych ludzkich dzieci, oraz ich reakcjom na nieznanego im wcześniej dorosłego. W pierwszym doświadczeniu jeden dorosły wyrywał drugiemu kijek (w wersji dla dzieci długopis), kładł go poza jego zasięgiem, ale w zasięgu szympansa (dziecka) i odchodził. Drugi dorosły usiłował sięgnąć po przedmiot. Szympansy i dzieci podawały mu go w 3/4 przypadków niezależnie od tego, czy dorosły kusił szympansy i dzieci nagrodą (bananem lub zabawką), czy też nie. W drugim eksperymencie układ był podobny, ale podanie przedmiotu wymagało więcej wysiłku – trzeba było wdrapać się na rampę lub pokonać przeszkody. Nagród nie było w ogóle. Także i tym razem szympansy pomagały obcemu człowiekowi równie chętnie, co ludzkie dzieci. W trzecim doświadczeniu naukowcy zbadali, czy szympansy pomagają sobie nawzajem. Drzwi prowadzące do jedzenia zablokowano łańcuchem. Jeden z szympansów miał dostęp do łańcucha i mógł go zwolnić, umożliwiając w ten sposób drugiemu dostanie się do jedzenia. Osiem na dziewięć małp pomogło tej drugiej. Zatem zachowania polegające na niesieniu pomocy nie są cechą tylko i wyłącznie ludzką.

W Science przytoczono wyniki badań, które mają się ukazać w PNAS. Naukowcy z tego samego instytutu postanowili sprawdzić, czy szympansy bywają wredne i złośliwe. Dwa szympansy umieszczono w klatkach, między którymi znajdował się stół z jedzeniem. Jeden z szympansów mógł dosięgnąć jedzenia, a drugi nie, ale za to mógł pociągnąć za sznurek, który powodował, że stół się przewracał, uniemożliwiając pierwszej małpie dosięgnięcie jedzenia. Okazało się, że małpy patrzące na sięgającego po jedzenie towarzysza nie przewracały stołu częściej, niż wtedy, kiedy były same. Naukowcy uznali więc, że powodem ciągnięcia za sznurek mogła być frustracja, ale nie czysta i bezinteresowna zawiść.

Badacze postanowili też sprawdzić, co się dzieje, kiedy szympansowi ukradnie się jedzenie, i jaki będzie wpływ tego, czy zrobi to człowiek, czy drugi szympans. Tym razem między szympansami znów znalazł się stół z jedzeniem, a w klatce jednego z nich sznurek, którego pociągnięciem przewracało się stół. Teraz jednak oba szympansy mogły dosięgnąć jedzenia. Kiedy jeden jadł, drugi mógł zabrać mu tacę z jedzeniem. W drugiej wersji tacę zabierał eksperymentator. Tym razem sytuacja wyglądała inaczej. Kiedy jadł ten ze sznurkiem, a drugi przez ten czas wyrwał mu tacę, w ponad połowie przypadków szympans reagował na kradzież przewracając stół i odcinając złodziejaszkowi dostęp do jedzenia. Jednak kiedy to eksperymentator zabierał tacę i stawiał przed drugą małpą, okradziony zwierzak mścił się na obdarowanym tylko w 20% przypadków. Naukowcy uważają, że oznacza to, iż szympans karał drugiego chętniej wtedy, kiedy widział, że to on dokonał przestępstwa, ale rzadko wyrywał mu jedzenie, jeśli uważał go za niewinnego. Ciekawe, jak tu wypadłyby dzieci?

Obie grupy naukowców mają nadzieję kontynuować badania nad charakterem i moralnością szympansów.