Upadek genomu Habsburgów

Karol II

Historycy od dawna sugerowali, że do upadku dynastii hiszpańskich  Habsburgów przyczyniły się małżeństwa między krewnymi, zawierane, by utrzymać władzę w obrębie rodziny. Dynastia ta upadła w 1700 r wraz ze śmiercią Karola II. Na portrecie Karola II widoczna jest słynna wystająca warga Habsburgów (prognatyzm żuchwy), którą wg niektórych rodzina Habsburgów zawdzięcza Cymbarce, księżniczce mazowieckiej z rodu Piastów. Cecha ta – przerost dolnej wargi i nadmiernie rozwinięta żuchwa – utrzymała się w rodzinie przez ponad 20 pokoleń. Przerost dolnej wargi jest nadal widoczny u niektórych żyjących potomków żeńskiej linii rodu. U Karola II warga Habsburgów była rozwinięta do tego stopnia, że utrudniała mu jedzenie, ponadto monarcha był niepełnosprawny umysłowo i fizycznie.  

W PLOS One ukazał się niedawno artykuł, którego autorzy analizują współczynnik wsobności – określający, jak blisko genetycznie spokrewnione są dwie osoby – u członków dynastii Habsburgów hiszpańskich.

Drzewo genealogiczne hiszpańskich Habsburgów. W ramkach „świeża krew” (przeróbka Razib)

Dynastia Habsburgów hiszpańskich wywodzi się od Filipa I Pięknego, który w 1496 poślubił Joannę Kastylijską, zwaną też Joanną Szaloną. Współcześnie szaleństwo Joanny uważa się najczęściej za objawy schizofrenii lub depresji. Przez następne 200 lat królowie z dynastii Habsburgów hiszpańskich zawarli 11 małżeństw. Jednak napływ świeżej krwi był dość ograniczony. Większość małżeństw zawarto w obrębie rodziny – dwa śluby wuja z siostrzenicą, oraz siedem ślubów między kuzynami (trzeciego stopnia lub bliższymi).  Autorzy artykułu przeanalizowali 3000 osób z 16 pokoleń Habsburgów (czyli zbadali także wcześniejsze generacje, nie uwzględnione na narysowanym obok drzewie genealogicznym)  i wyliczyli, że współczynnik wsobności F dla Karola II wynosi 0,254. Normalnie dla dzieci pochodzących z tak blisko spokrewnionego małżeństwa (tu wuj i siostrzenica)  współczynnik wsobności F równy jest 0,125. Natomiast dla Karola II jest on ponad dwukrotnie wyższy, co więcej, jest nawet odrobinę wyższy niż współczynnik wsobności dla dziecka brata i siostry (0.25). Taki współczynnik wsobności oznacza, że 25,4% genów w genomie Karola II występowało w dwóch identycznych kopiach.

Rodzina Habsburgów charakteryzowała się też wysoką śmiertelnością niemowląt i dzieci. W latach  1527 – 1661, czyli od urodzenia się Filipa II do przyjścia na świat Karola II spośród 34 dzieci 17 zmarło przed dziesiątym rokiem życia, z tego 10, czyli 1/3 wszystkich dzieci, przed ukończeniem roku.  Dane dla hiszpańskich wiosek z tamtych czasów mówią o 20% śmiertelności niemowląt, a wydaje się, że warunki życia powinny być raczej lepsze w rodzinie królewskiej.  Poza tym wygląda na to, że także wśród samych Habsburgów im wyższy współczynnik wsobności rodziców, tym większa śmiertelność dzieci przed pierwszym rokiem życia. Oczywiście próbka jest dość mała, ale wygląda na to, że chów wsobny odbił się negatywnie na zdrowiu dzieci w rodzinie Habsburgów.

Ponadto naukowcy spekulują na temat chorób, które gnębiły Karola II. Źródła twierdzą, że miał dużą głowę, był słaby, niski i chudy, zaczął mówić w wieku 4 lat, a chodzić w wieku 8 lat, cierpiał na problemy żołądkowo-jelitowe i krwiomocz, a także na obrzęki, przez co w wieku 30 lat wyglądał na starca. Ponadto cierpiał na chorobliwy brak inicjatywy (abulia). Pod koniec życia ledwo wstawał, cierpiał też na halucynacje i konwulsje. Mimo dwóch małżeństw nie zostawił potomstwa, jego pierwsza żona skarżyła się, że cierpiał na przedwczesny wytrysk, a druga twierdziła, że był impotentem. Naukowcy przyjrzeli się różnym znanym chorobom dziedziczonym recesywnie i podejrzewają, że Karol II cierpiał równocześnie na dwie takie choroby. Miałyby to być karłowatość przysadkowa typu III (CPDH)  i nerkowa kwasica kanalikowa (dRTA) . Mutacja w genie PROP1 – najczęstsza przyczyna CPDH – powoduje niedobór hormonów przysadki. Objawy tej choroby to niski wzrost, słabe napięcie mięśniowe, problemy jelitowo-żołądkowe, niepłodność/impotencja oraz abulia. Dość dobrze pasuje to do opisu Karola II. Z kolei występujące u niego problemy, ktore mogłyby wskazywać na dRTA to między innymi osłabienie mięśni, duża w stosunku do ciała głowa, krwiomocz i krzywica. Oczywiście autorzy zastrzegają, że są to tylko spekulacje.

W niektórych częściach świata małżeństwa między osobami spokrewnionymi zdarzają się dość często – np. w Pondicherry w Indiach, czy w rodzinach wojskowych w Pakistanie odpowiednio 55% i 77% ślubów biorą krewni. W takich sytuacjach, podobnie, jak miało to miejsce u Karola II, homozygotyczność genomu dziecka jest większa, niż wynikałoby to ze stopnia spokrewnienia rodziców (Woods i in. 2006).

Współczynnik wsobności w USA w latach 1900-2000

Jednak coraz większa mobilność ludzi powoduje, że poziom homozygotyczności genomów poszczególnych osob się obniża – niedawno w PLOS One pojawił się artykuł, który opisuje, jak sytuacja wygląda w Stanach. Autorzy przebadali genomy 809 mężczyzn w wieku od 19 do 99 lat, szukając fragmentów, gdzie obie nici są identyczne. Z ich badań wynika, że u starszych osób takich fragmentów jest więcej – oznacza to, że w ciągu ostatnich 100 lat współczynnik wsobności w USA spadł. Może to mieć korzystny wpływ na populację – chorwackie badania sugerują, że nowi przybysze na małe wyspy na Adriatyku mają niższe ciśnienie i być może rownież niższy poziom cholesterolu, niż mieszkańcy tych wysp od pokoleń, charakteryzujący się większą homozygotycznością genomów.  Oczywiście w literaturze można spotkać konkurencyjne wyjaśnienie tego, że starsi ludzie mają wyższy współczynnik wsobności – otóż są tacy, którzy interpretują fakt, że genomy stulatków są bardziej homozygotyczne, niż genomy młodszych ludzi (grupy kontrolnej w badaniach nad starzeniem się) jako oznakę, że homozygotyczność (przynajmniej dotycząca niektórych genów) sprzyja długowieczności.