Pasożyt na diecie zgodnej z grupą krwi

Wspominałam już, czym się różnią allele genu kodującego glikozylotransferazę, które dają różne grupy krwi w układzie AB0. Układ grup krwi AB0 występuje nie tylko w naszym genomie. Przykładowo szympansy też mają grupy A i 0, ale nie mają B i AB, jednak u ludzi i u szympansów za inaktywację genu – czyli grupę 0 – odpowiadają inne, powstałe niezależnie mutacje.

Wielu naukowców zastanawia się, czy grupy krwi do czegoś służą. Od czasu do czasu pojawiają się prace, które wiążą ich występowanie z podatnością na różne choroby, także zakaźne. Przykładem może być cholera – wygląda na to, że osoby z grupą krwi 0 są bardziej podatne na biegunki wywołane przez Vibrio cholerae, niż posiadacze innych wariantów glikozylotransferazy, natomiast najlepszą ochronę przed nimi zapewnia grupa AB (Faruque i in. 1994, Harris i in. 2005). Poza tym wydaje się, że grupa 0 i A łączą się z podatnością na infekcje naszym wiernym towarzyszem, H. pylori, a grupa AB utrudnia mu działanie. Grupa 0 łączy się też z podatnością na infekcje wirusem Norwalk i jego bliskimi krewnymi, a do tego przebieg choroby jest ostrzejszy, za to grupa B chroni przed tymi wirusami. Jednak grupa 0 nie ma samych wad – prawdopodobnie utrudnia infekcję wirusem SARS. Ale to nie koniec.

Od dłuższego czasu pojawiały się informacje wskazujące, że grupa 0 może chronić przed malarią – chorobą wywoływaną przez zarodźca Plasmodium falciparum. Nie byłby to zresztą pierwszy przypadek, kiedy jakiś polimorfizm wśród naszych genów wiąże się z ochroną przed tą chorobą – najbardziej znany (ale nie jedyny) przykład to allel genu kodującego hemoglobinę, który w układzie homozygotycznym powoduje anemię sierpowatą, a w układzie heterozygotycznym chroni posiadacza przed malarią.

Za tym, że występowanie w naszym genomie grupy 0 jest związane z ochroną przed malarią, przemawia kilka argumentów. Po pierwsze, zarodziec malarii był we właściwym miejscu i we właściwym czasie. Nasza najstarsza mutacja dająca fenotyp 0 powstała nie wcześniej, niż 5 mln lat temu z allelu A, i występuje we wszystkich ludzkich populacjach. Zarodziec malarii był już wtedy w Afryce, gdzie żyli nasi przodkowie. Towarzyszył nam, kiedy pojawił się człowiek współczesny, a następnie razem z nim wyruszył z Afryki w świat. Malaria wywiera też olbrzymią presję selekcyjną, ponieważ umierają na nią dzieci przed okresem reprodukcyjnym, zatem można się spodziewać, że ślady walki z tą chorobą znajdują się w wielu miejscach naszego genomu. Ponadto liczne prace sugerują, że osoby z grupą krwi 0 łagodniej przechodzą malarię, natomiast te z grupą A znacznie ciężej Obszar występowania malarii w dużym stopniu pokrywa się z rejonami, w których grupa 0 występuje stosunkowo często (przynajmniej, jeśli chodzi o Afrykę i półkulę zachodnią), a grupa A jest na obszarach malarycznych stosunkowo rzadka (Cserti i Dzik 2007, mapy).

Dotychczas nie było wiadomo, dlaczego tak się dzieje. Badania wykazały, że grupa krwi 0 nie chroni przed infekcją zarodźcem, nie wpływa na ilość pasożytów, ani na produkcję skierowanych przeciw nim przeciwciał. Jednak zagadka doczekała się rozwiązania. W PNAS pojawił się właśnie artykuł opisujący, jaki wpływ ma grupa 0 na przebieg choroby. Badanie przeprowadzone na grupie 567 dzieci pokazało, że te z grupą krwi 0 przechodziły malarię dużo łagodniej. Naukowcy przyjrzeli się więc temu, co dzieje się we krwi pacjentów. Po zainfekowaniu Plasmodium wnika do krwinek czerwonych. Niektóre zarodźce potrafią sprawić, że niosące je erytrocyty wiążą się do zdrowych komórek, tworząc rozety. Takie sklejone krwinki mogą blokować przepływ krwi i uszkadzać tkanki, i dlatego występowanie rozet wiąże się z cięższym przebiegiem choroby. Zarodziec wykorzystuje do tego obecne na powierzchni erytrocytów grup A i B antygeny. Komórki osób grupy 0, u których te antygeny nie występują, tworzą dużo mniejsze rozety, które łatwiej się rozpadają. Tak było też w przypadku badanych dzieci. W próbkach krwi pochodzących od pacjentów z grupą 0 rozet było dużo mniej, niż w pozostałych próbkach. Poza tym u dzieci z grupami A, B i AB im więcej rozet, tym cięższy przebieg choroby. Natomiast jeśli pasożyt należał do takich, które nie tworzą rozet, przebieg choroby był podobny u dzieci z różnymi grupami krwi.

Może to oznaczać, że grupa 0 utrzymuje się w populacji, bo chroni przed malarią, natomiast zapewne nie rozprzestrzeniła się bardziej, ponieważ, jak wspomniałam na początku, inne grupy krwi mogą chronić przed innymi chorobami. A dieta zarodźca malarii powinna brać pod uwagę grupę krwi gospodarza.

Natomiast gospodarz powinien pamiętać, że choć autor koncepcji, że najlepsza dla nas jest dieta zgodna z grupą krwi, wywodzi swoją teorię z ewolucji człowieka, to genetyka nie potwierdza jego pomysłów na temat wieku i kolejności powstawania grup krwi. Grupy krwi powstały znacznie wcześniej, niż wydaje się autorowi tej diety. Wiemy już, że allel 0 nie jest pierwotną wersją tego genu, lecz wywodzi się z allelu A. Grupa AB powstała najwyżej jedno pokolenie później od grupy B – oznacza ona przecież, że na jednym chromosomie mamy gen w wersji A, a na drugim gen w wersji B. Grupy krwi w układzie AB0 występują też u szympansów czy goryli i nie mają nic wspólnego z ich dietą. Reszta pomysłów twórcy tej diety także nie znajduje potwierdzenia w badaniach naukowych. Angielskie teksty na ten temat można znaleźć choćby tu i tu.